مروری بر تاریخ بقاع متبرکه خراسان و مشهد | فرزندان آفتاب در دیار خورشید

طوبی اردلان | شهرآرانیوز؛ پس از واقعه عاشورا روزگار بر فرزندان حضرت علی (ع) سخت‌تر و شیعه‌ستیزی آشکارتر شد، چنان‌که در دوره بنی‌عباس، منصور دوانیقی با قراردادن پیکر سادات و شیعیان زیر پی دیوار‌ها و در داخل ستون‌ها، ساخت شهر بغداد را به پایان رساند. این آفتاب‌کُشی به اینجا ختم نمی‌شود و تاریخ نمونه‌های بسیاری از آن را یادآوری می‌کند؛ به‌عنوان مثال در روایتی آمده است که در زمان تاج‌داری هارون‌الرشید، او در یک شب ۷۵ نفر از سادات بنی‌هاشمی را شهید کرده است یا در زمان متوکل عباسی، شیعیان آن‌چنان در حصر و انزوا بوده‌اند که زنانشان برای خواندن نماز از یکدیگر لباس قرض می‌گرفته‌اند. این‌دست شکنجه‌هاست که به‌مرور برای فرزندان آل‌علی (ع) چاره‌ای باقی نمی‌گذارد به‌جز کوچ‌کردن و مسافرِ دیار غریب شدن.

در همین دوران است که سادات علوی ترک دیار می‌کنند و راهی ایران می‌شوند. بسیاری از این سادات پس از شهادت امام‌رضا (ع) در مشهد، راه خراسان را پیش می‌گیرند و همسایه آستان ملائک‌پاسبان حضرت دوست می‌شوند، اما مأمون به مأمورانش دستور می‌دهد سادات را در هرجای سرزمین ایران که دیدند، بکشند. ازاین‌رو، بسیاری از سادات در این زمان شهید می‌شوند و اندک باقی‌مانده هم مخفیانه و گمنام به زیستن در غربت ادامه می‌دهند. این روند ادامه می‌یابد، به‌طوری‌که تا دوران قدرت‌گرفتن علویان در طبرستان و مرعشیان در مازندران، بسیاری به این شیوه بدرود حیات می‌گویند.

در خراسان امروز، ۳۰۴ بقعه مبارک وجود دارد که هفده بقعه از این تعداد در مشهد و اطراف آن واقع شده است. قدیمی‌ترین این اماکن متبرکه، مزاری است که مشهدی‌ها آن را با نام «گنبد خشتی» می‌شناسند. گنبد خشتی در یکی از معابر پرتردد مشهد و درست در پانصدمتری آستان حضرت‌رضا (ع) سقف و ستون خورده است و بنا بر اسناد تاریخی، ششصدسالی می‌شود که همسایه حرم‌مطهررضوی است. امامزاده مدفون در گنبد خشتی که مشهدی‌ها او را به‌نام «امامزاده سیدمحمد» یا «سلطان‌محمد» می‌شناسند، در کتب تاریخی با نام کامل «امیرسلطان غیاث‌الدین محمدبن‌امیر طاهرالموسوی» آمده است که نسبش با هفده واسطه به امام موسی‌کاظم (ع) می‌رسد.

اما نکته مهم اینجاست که شاهزاده سیدمحمد درواقع تنها نقیب شناخته‌شده و دارای مدفن در مشهد است و از این نظر است که گنبد خشتی ارج‌وقرب می‌یابد. لازم به توضیح است که پیش از روی‌کارآمدن صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، هدایت شیعیان و اداره آستان‌قدس‌رضوی با نقبا بوده است. آنان بنا بر اسناد تاریخی، ارشد سادات موسوی یا علوی و نخستین ساکنان شهر مشهد بوده‌اند.

اما علاوه‌بر امامزاده گنبد خشتی، هشت امامزاده دیگر هم هستند که نسبشان به امام موسی‌کاظم (ع) می‌رسد. نام امامزادگان «فتح‌ا...» و «ربابه‌بیگم» در روستای آندرخ در ۳۳ کیلومتری مشهد، امامزادگان «میرسبحان ولی» و «بی‌بی‌صنوبر» در جاده کلات، امامزادگان «هاشم» و «محتشم» و «سیدجلال» در روستای پیوه‌ژن در ۵۵ کیلومتری مشهد، امامزاده «سیدابوالقاسم صالح» در بخش احمدآباد در ۵۰ کیلومتری مشهد، «سیدمحمد علوی» در روستای اسلام‌قلعه در ۶۰ کیلومتری مشهد، امامزادگان «سیدناصر» و «سیدیاسر» در روستای گلستان در ۵ کیلومتری مشهد و امامزاده «میرزاابراهیم رضوی» در کوهسنگی مشهد در این فهرست جای می‌گیرد.

دراین‌میان، نسب «سیدعبدالعزیز» در روستای دهسرخ در ۴۵ کیلومتری مشهد و «سیدمحمد حاتم» در روستای رضوان در ۳۰ کیلومتری مشهد به امام‌رضا (ع)، «سیداسماعیل» در روستای امان‌آباد در ۳۲ کیلومتری مشهد به امام‌حسین (ع) و همچنین «سیدعبدا... اسحاق» در روستای برزش‌آباد در ۱۴ کیلومتری مشهد، «کمال‌الدین و فرزندان» در دهستان تبادکان مشهد و امامزاده «یحیی» در روستای میامی در ۵۰ کیلومتری مشهد به حضرت سجاد (ع) می‌رسد.

علاوه بر این امامزادگان، مزار برخی از صحابه حضرت‌رضا (ع) نیز در فهرست بقاع متبرکه مشهد جای می‌گیرد که مزار «هرثمه‌بن‌اعین» مشهور به خواجه‌مراد و «عبدالسلام‌بن‌صالح» مشهور به خواجه اباصلت نیز ازآن جمله است و در همه روز‌های سال، مأمن مؤمنان و دوستداران سلاله خورشید در مشهدهستند.